Kara umowa – jak skutecznie zastrzec ją w umowie?

• 04/01/2018
• Umowy

Pora kontynuować tematykę dotyczącą umów. Dziś kilka słów o karze umownej, narzędziu dyscyplinującym drugą stronę umowy do jej terminowej i prawidłowej realizacji. Kara umowna często jest jednak pomijana w umowach. W konsekwencji w przypadku borykania się z niesolidnym kontrahentem jesteśmy skazani na szkody, których rekompensata w postaci odszkodowania jest zwykle odległa i w dodatku niepewna.

Niedoceniana klauzula

Kara umowna bywa skutecznym środkiem w sporze z nieuczciwą stroną umowy. Jednak opiniując lub sporządzając umowy, niejednokrotnie na początkowym etapie spotykam się z niechęcią moich Klientów do zawierania umów obejmujących postanowienia dotyczące kar umownych. Argumentują, że kara umowna jest całkowicie zbędnym zapisem nieprzystającym do dobrych relacji, jakie mają z kontrahentem. Tłumaczą to również często brakiem woli drugiej strony umowy (zazwyczaj wykonawców np. w umowach o roboty budowlane, umowach o dzieło) do podpisania umowy, która nakłada na nich kary umowne. Jak wiadomo „mądry Polak po szkodzie”. Wolę jednak, by moi Klienci uczyli się na cudzych błędach. W czasach, gdy powszechne jest nieprzestrzeganie umów, przezornie warto zawczasu zabezpieczyć się na wypadek niesolidnego kontrahenta. Jednym ze sposobów jest zastrzeżenie kary umownej.

Na czym polega kara umowna

Kara umowna to instytucja stanowiąca rodzaj sankcji dla dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy ( jak np. realizacja określonej inwestycji, dostawa rzeczy itp.). Tym samym kara umowna jest dla uprawnionej strony rekompensatą za szkody powstałe z powodu zachowania dłużnika niezgodnego z umową.

W skrócie treść kary umownej sprowadza się do zobowiązania dłużnika, że zapłaci nam określoną kwotę pieniężną w przypadku gdy nie wykona lub nienależycie wykona (np. nieterminowo) zobowiązanie umowne.  

Im precyzyjniej, tym lepiej…

Aby uniknąć ewentualnych wątpliwości i batalii sądowych w zakresie interpretacji kary umownej, zachęcam do precyzyjnego określenia w umowie tej instytucji. Po pierwsze, należy w klarowny sposób wskazać jaka jest przesłanka do naliczania kary umownej. Wśród przykładowych można wymienić:

1) opóźnienie lub zwłoka w wykonaniu zobowiązania,

2) wadliwe wykonanie świadczenia,

3) odstąpienie od umowy.

Warto dodać, że jak najbardziej dopuszczalne jest łączenie w jednej umowie kar umownych z tytułu różnych naruszeń umowy, o ile się nie wykluczają.

Po drugie, konieczne jest określenie wysokości kary. Wysokość kary umownej można zastrzec w umowie na kilka sposobów. W szczególności kara może być wyrażona jako określona kwota pieniężna lub jako określony procent wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu zobowiązania.

Co istotne, prawidłowe zastrzeżenie kary umownej ułatwia nam dochodzenie odszkodowania. Dla skutecznego domagania się zapłaty kary umownej wierzyciel nie musi wykazywać szkody i jej wysokości (co w praktyce nastręcza spore trudności). Wystarczy, że wykaże, że wystąpiły przesłanki umowne uprawniające do nałożenia kary. Dłużnik niejako automatycznie zobowiązany jest do zapłaty kary umownej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność.  

W jakich umowach możemy zastrzec karę umowną?

Instytucję kary umownej możemy zastosować we wszystkich umowach obejmujących zobowiązanie niepieniężne. Przykładowo można ją zastrzec na wypadek nieterminowej dostawy towaru, wykonania robót budowlanych, realizacji określonej usługi.

Ważne! Nie możemy skutecznie sięgać do tego narzędzia w przypadku braku lub nieterminowego spełnienia świadczenia pieniężnego (np. opóźnienia w płatności należności z umowy najmu czy spłaty pożyczki). W tym przypadku wierzyciel może skorzystać z odsetek za opóźnienie.

Jaka powinna być wysokość kary umownej?

Na zasadzie swobody kontraktowej strony mogą teoretycznie dowolnie określić wysokość kary umownej. Kara umowna jako surogat odszkodowania nie powinna przewyższać szkody, a tym samym nie powinna prowadzić do wzbogacenia poszkodowanego. Oznacza to, że wysokość kary umownej nie powinna przekraczać wartości zobowiązania umownego.

To podstawowa różnica pomiędzy instytucją kary umownej i odszkodowania. Nawet jeśli pokłosiem niewywiązania się przez dłużnika ze swego zobowiązania jest nieznaczna szkoda po stronie uprawnionego, kara umowna należy się w wysokości określonej w umowie.

Co jednak w sytuacji, gdy szkoda powstała na skutek niewykonania zobowiązania jest w rzeczywistości wyższa niż przewidziana w umowie kara? Zgodnie z regulacją zawartą w kodeksie cywilnym żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej nie jest dopuszczalne, chyba że strony postanowiły inaczej. Oznacza to, że wierzyciel nie może domagać się rekompensaty szkody w wyższej wysokości niż ustalona w umowie kara umowna. Dla pełnego zabezpieczenia swoich interesów warto zatem w umowie wprowadzić postanowienie uprawniające do dochodzenia na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej.

Furtka dla dłużnika?

Kara umowna jest skutecznym narzędziem w szybszym dochodzeniu odszkodowania, ale w jego konstrukcji tkwi pewien haczyk. Jeśli zobowiązanie umowne zostało w znacznej mierze wykonane lub kara umowna jest rażąco wygórowana (czyli występuje znaczna dysproporcja pomiędzy szkodą wierzyciela a wysokością naliczonej kary) dłużnik może żądać jej obniżenia. Powołane przesłanki nie dają możliwości automatycznego miarkowania kary umownej. Dochodzi do niego dopiero w drodze orzeczenia sądowego. Jakie okoliczności musi wykazać dłużnik, aby doprowadzić do zmniejszenia odszkodowania? Odpowiedź na to pytanie w następnym wpisie.