Alimenty na pełnoletnie dziecko – do kiedy trzeba je płacić?
Kiedy rodzic musi płacić alimenty na pełnoletnie dziecko? Czy rodzic jest zwolniony z obowiązku alimentacyjnego, gdy dziecko zdobędzie wyższe wykształcenie? Czy istnieje cezura wieku, po której wygasa samoistnie obowiązek alimentacyjny względem dziecka?
Na podobne pytania można odpowiedzieć zwięźle: obowiązek alimentacyjny względem dziecka nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin.
Obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz należytego przygotowania go, stosownie do jego uzdolnień, do pracy zawodowej.
W związku z tym obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony przez termin dojścia przez dziecko do pełnoletniości. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia. Nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku, jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie. Zgodnie bowiem z art. 133 § 1 k.r.o. rodzice zobowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba, że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Spełnienie kryterium osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymania się zależy od sytuacji życiowej uprawnionego do alimentów.
Wśród okoliczności usprawiedliwiających trwanie obowiązku uiszczania alimentów na pełnoletnie dziecko można przykładowo wskazać na zamiar kontynuacji nauki przez dziecko, stan jego zdrowia psychicznego lub fizycznego, może do nich należeć kalectwo wrodzone lub nabyte później.
W szczególności starania dziecka o podniesienie kwalifikacji lub zdobycie wykształcenia, które pozwolą mu w przyszłości wykonywać odpowiedni dla niego zawód, mogą uzasadniać utrzymanie alimentów na pełnoletnie dziecko. Należy jednak brać pod uwagę, czy zamiar kontynuacji nauki znajduje uzasadnienie w jego zdolnościach i dotychczas osiąganych przez nie wynikach (por. wyrok SN z dn. 24.03.2000 r., I CKN 1538/99).
Trzeba też podkreślić, że chodzi wyłącznie o rzeczywiste kontynuowanie nauki, a nie przypadek tzw. „wiecznego” studenta, który ma możliwość utrzymania się przez własną pracę zawodową. W sytuacji, gdy dziecko zaniedbuje się na studiach i nie zdaje egzaminów, uzasadnione będzie ustanie obowiązku alimentacyjnego. Rodzice nie są bowiem zobowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które zostało już należycie przygotowane do wykonywania przez nie odpowiedniego dla niego zawodu, a następnie podejmuje dalsze kształcenie się, ale nie robi odpowiednich postępów, a zwłaszcza jeśli z własnej winy nie kończy studiów w przewidzianym programem terminie (por. wyrok SN z dn. 08.08.1980 r., III CRN 144/80).
Doświadczenie życiowe uczy też, że konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy zaspokojeniem potrzeb pełnoletniego dziecka a stopą życiową rodzica. Uwzględnienie roszczeń dziecka nie może prowadzić do niedostatku rodziców. W jednej z uchwał Sąd Najwyższy wskazał, że nie można wymagać od nisko kwalifikowanego i mało lub średnio zarabiającego rodzica, żeby łożył na kosztowne studia zaoczne pełnoletniego dziecka (por. uchwała SN z 18 maja 1995 r., III CZP 59/95). W związku z tym na podstawie art. 133 § 3 k.r.o. rodzice mogą się uchylić od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Co istotne, obowiązek alimentacyjny nie wygasa samoistnie, wraz z uzyskaniem przez pełnoletnie dziecko możliwości samodzielnego utrzymania się. Wbrew częstemu przekonaniu, bez ingerencji sądu rodzic nie może uwolnić się od tego obowiązku. Pełnoletnie dziecko może bowiem skutecznie egzekwować od rodzica alimenty, dopóki sąd nie orzeknie o wygaśnięciu obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania dziecka. W tym celu należy wystąpić do sądu z pozwem o uchylenie obowiązku alimentacyjnego.
Podsumowując:
– obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka nie ustaje samoistnie z osiągnięciem przez dziecko pełnoletniości,
– kluczowe dla ustania obowiązku alimentacyjnego jest spełnienie kryterium osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymania się,
– celem zwolnienia się od obowiązku alimentacyjnego, rodzic powinien wystąpić do sądu o uchylenie tego obowiązku.